شیخ بهائی؛ ستاره درخشان آسمان معماری ایرانی ـ اسلامی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، بهاءالدین محمد مشهور به شیخ بهائی از دانشمندان برجسته عصر صفوی بود؛ عصری که در آن شهر اصفهان پایتخت سلسله‌ ای شد که آثار معماری به اوج زیبایی و ظرافت رسید. شیخ بهائی در تاریخ فرهنگ و علم ایران زمین همواره در سیمای دانشمند، سیاستمدار و شیخ‌ الاسلامی ظهور کرد که مورد احترام طبقات مختلف مردم بوده و هست.

شیخ بهایی صرف نظر از آن‌ که در علوم دینی به درجه اجتهاد رسیده و به مقام شیخ‌الاسلامی دست یافته بود، در دانش‌های بسیاری از جمله عرفان، فقه، سیاست، هیئت و نجوم، ریاضیات، هنر و معماری تبحر داشت، اما آن چه در این مقال مد نظر است، هنر و فن طراحی و معماری او است. شیخ بهائی در دوره شکوه تمدن اسلامی ـ ‌ایرانی یعنی عهد صفوی می ‌زیست و خود از معماران برجسته این ساختمان تمدنی محسوب می ‌شود تا جایی که گلدسته و گنبد حرم رضوی که چون نگینی انگشتری در شهر مشهد می ‌درخشد، از جمله آثار شاخص وی به شمار می ‌رود.  

بی شک هنر معماری امروز، مرهون آثار و خدمات گران سنگی است که مردان بزرگی همچون شیخ بهایی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین بر جای نهاده‌اند، ره‌آورد این آثار و ابنیه‌ فارغ از طرح و رنگ ملی، موجب تقویت هنر اسلامی است که پا را از مرزهای زمان خود فراتر گذاشته و طرح ها و سازه‌ هایی برای تمام زمان ‌ها و مکان‌ ها ارایه می دهد؛ چرا که توانسته فن و هنر معماری را از هند تا فلورانس ایتالیا صادر کند و در دوره های تاریخی بسیاری از جمله افشاریه، زندیه و قاجاریه، سبک معماری عهد صفوی را نظاره کرد.

برای آشنایی بیشتر با نقش شیخ بهایی در زمینه معماری گفت‌و‌گویی با مهدی حمزه نژاد عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت و معاون اجرایی مرکز قطب علمی معماری اسلامی داشته ایم که در ادامه آن را می خوانید.

حمزه نژاد، شیخ بهائی را حکیم قلمداد کرد و گفت: حکیم در گذشته به شخصی گفته می شد که قائل به جامعیت و وحدت در علوم بود و برخی از این حکیمان در طب، شیمی، ریاضیات، نجوم، سیاست و دیگر علوم متبحر بودند. شیخ بهائی جزئی از این حکیمان بود وعلاوه بر آن، فقیه و منجم هم بوده است.

وی افزود: شیخ بهائی در زمینه شهرسازی، مکان یابی شهری و ساخت پایدار و … خلاقیت های مثال زدنی داشته است. وی با توجه به اینکه معمار بود اما در رشته معماری فردی جامع به حساب می آمد. اگر او در زمینه معماری کار می کند، فعالیت او دارای حرکت و جریان است به عنوان مثال او طراح و سازنده منارجنبان در اصفهان است. او قبل از ساخت این بنا درباره منارجنبان های مختلفی که در کشورهای دیگر ساخته شده بود تحقیق می کند  و با ابتکار خود آخرین نمونه های موجود در جهان را به ایران می آورد که نشان دهنده ابتکارخواهی اوست.

حمزه نژاد بیان کرد: شیخ بهائی در ساخت حمامی که توسط یک شمع کار می کند معماری انجام نمی دهد بلکه کار او حساسیتی است که معماری را با زیست و زندگی مردم ارتباط می دهد و یا سیستم آبی که در شهر جاری می کند ناشی از این است که به رویکرد پایداری اعتقاد دارد. چنین رویکردی در اقتصاد و طب و دیگر عرصه های زندگی مردم می تواند وجود داشته باشد. این رویکرد ناشی از جامعیت نگاه شیخ بهایی است.

شیخ بهائی شیخ الاسلام شهر بود و علی رغم نقش فقاهت، در کارهای مختلف حضور مستقیم داشت و نظر می داد. وی دارای ذوق و خلاقیت بالایی در حوزه سازندگی بود

وی ادامه داد: تخصص اصلی شیخ بهائی اسلام شناسی است و در واقع او فقیه شهر محسوب می شود اما در تمام رشته هایی که در آن تبحر داشت حکیم بود. حکمت شیخ بهائی سبب شده بود که به ارزش های طبیعت و نگاه پایدار و زندگی سعادت مندانه برای انسان اعتقاد داشته باشد و صرفا به ساخت یک فضا بسنده نمی کرد.

حمزه نژاد با اشاره به ساخت بخش هایی از مسجد امام در اصفهان توسط شیخ بهائی گفت: وی نظارت مستقیم بر ساخت این بنا داشت و این شامل آزادسازی و خرید زمین مسجد تا نظارت بر ساخت آن می شد. شیخ بهائی علاوه بر این دارای فتوا درباره نماز جمعه و وجود نور در مسجد هم است.

عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت بیان کرد: شیخ بهائی شیخ الاسلام سرزمین ایران بود و علی رغم نقش فقاهت، در کارهای مختلف حضور مستقیم داشت و نظر می داد. وی دارای ذوق و خلاقیت بالایی در حوزه سازندگی بود.

حمزه نژاد با اشاره به ویژگی و شاخصه های تاثیرگذار آثار شیخ بهائی در تمدن اسلامی و ایرانی گفت: آثار معماری هم ردیف با آثار شیخ بهایی در کشور ما کم نیستند. خواجه نصیرها و بزرگانی که با شیخ بهائی در یک افق هستند، آثار ماندگاری از خود بر جای گذاشتند.

شیخ بهائی رشد و تعالی انسان را در زندگی پایدار در نظر می گرفت اما اکنون آن نگاه گم شده است و تا زمانی که معماران ما به دنبال احیای چنین نگاهی نباشند، صحبت درباره شیخ بهائی جز این نیست که فقیهی بود که اکنون در قید حیات نیست

وی تصریح کرد: یکی از نظریه پردازان عرب مدعی است که در ایران قبل از اسلام ادبیات و شعر جایگاهی نداشت اما در ساخت بنا قدرتمند بودند. این در حالی است که از ایران قبل از اسلام آثار ادبی ویژه ای به جا نمانده اما بناهای عظیم ساخته شده و تا به امروز هم پابرجا مانده اند. ایران بناسازی مشهوری قبل از اسلام داشته است زیرا پادشاهان افرادی را گردآوری می کردند که در طراحی ساختمان ها و سازه و فضا و پایداری محیطی ارزش های قابل توجه و الگوهای مهمی در ایران باستان داشتند و این الگوها به حکمای بعد از اسلام هم رسید.

حمزه نژاد با اشاره به وضعیت علی معماری ایرانی اضافه کرد: الگویی که حکمای اسلامی دنبال می کردند توسط معماران امروز دنبال نمی شود. معماران ما به دنبال این نیستند که تبدیل به شیخ بهایی دیگری شوند و دارای نگاه جامع و حکمت محور نیستند. مهندسان و معماران امروز جزء نگر شده اند که فقط در مقیاس های نرم افزاری سازه ای را طراحی می کنند و کاری به جزئیات ساختمان ندارد در حالی که شیخ بهایی برای ساخت بنا به تمام جزئیات توجه داشت و نگاه دراز مدت برای آن داشت.

وی تصریح کرد: شیخ بهایی رشد و تعالی انسان را در زندگی پایدار در نظر می گرفت اما اکنون آن نگاه گم شده است و تا زمانی که معماران ما به دنبال احیای چنین نگاهی نباشند، صحبت درباره شیخ بهایی جز این نیست که فقیهی بود که اکنون در قید حیات نیست.

وی در پایان بیان کرد: در بسیاری از کشورها مانند ژاپن و چین و کره، معماری سنتی وجود داشته اما اکنون به سوی تجدد خواهی رفته اند و سنت های اصیل خود را فراموش کرده اند اما بارقه هایی از بازگشت به نگاه سنتی را در دستاوردهای امروز شان می بینم به طوری که کشور چین در چشم انداز سال ۲۰۵۰ احیا و پررنگ شدن ارزشهای چینی را در نظر گرفته است.

انتهای پیام/